De winter heeft vooralsnog geen enkele plaagstoot uitgedeeld. Sterk nog, in De Bilt is de temperatuur dit najaar nog niet één keer onder nul gekomen. Ondanks dat er wat signalen zijn dat we richting het einde van de maand met wat kouder weer te maken gaan krijgen, is van serieus winterweer nog absoluut geen sprake.

Toch zijn er wel jaren geweest waarbij in november Koning Winter al op bezoek kwam. Eind november 2010 bijvoorbeeld viel de winterkou plotseling in. Het was de voorbode van een sneeuwrijke en behoorlijk koude decembermaand waarbij er tijdens de beide Kerstdagen zelfs in een groot deel van Nederland een behoorlijk dik pak sneeuw lag. Ook in 1998 kwam de winter al even op bezoek. In november 1993 was de winter er wel heel vroeg bij. De maandgemiddelde temperatuur van 2,2 graden zou vandaag de dag zelfs een veel te koude januarimaand opleveren. Vooral het tweede deel van deze herfstmaand verliep in 1993, met een afwijking van ruim 7 graden, uitzonderlijk koud. De winterkou maakte op mij, ik was toen nog maar 12 jaar, heel veel indruk.

Al op jonge leeftijd raakte ik geïnteresseerd in het weer. Vanaf augustus 1992 begon ik als jongetje van net 11 jaar de weerkaarten te bewaren uit diverse kranten en vrijwel elke avond moest iedereen in huize Snoek stil zijn zodra het weerbericht op televisie werd uitgezonden. Niet veel later noteerde ik in mijn eigen ‘weerschrift’ elke dag de hoogste en laagste temperatuur, de hoeveelheid neerslag en eventueel andere interessante weerfeiten die ik waarnam in mijn woonplaats Gouda. Mijn voorkeur ging al snel uit naar koud winterweer, waarschijnlijk ingegeven door het feit dat in de winters van 1988 tot 1990 vrijwel geen sneeuw was gevallen. Alleen februari 1991 was een echte wintermaand met flinke vorst een veelvuldig sneeuwval. Dat heeft, denk ik de voorliefde voor winterweer bij me aangewakkerd.

Mijn eerste winter als weerliefhebber (die van 1992-1993) verliep niet heel spectaculair. Toch was juist rond de jaarwisseling sprake van een korte periode met rustig winterweer. In de nachten vroor het flink en dus vormde zich een ijsvloer en konden de schaatsen ondergebonden worden. Tijdens deze vorstperiode stond er ook weinig wind en zo kon zich tijdens de jaarwisseling extreem dichte mist vormen. Na een warme periode in april en een wat wisselvallige zomer, kwam eind oktober 1993 en ook op de eerste dagen van november de temperatuur overdag niet veel hoger uit dan een graad of 4. Ik kon de winter al ruiken! Toch moest ik nog even geduld bewaren want de temperatuur ging ook weer snel omhoog. 

Op 4 november was het zelfs uitzonderlijk zacht en op 14 november was er sprake van een herfststorm. Op teletekstpagina 704, een in die tijd belangrijke bron voor de weerliefhebbers (internet was er nog niet), was toen al zichtbaar dat we een veel kouder weertype zouden krijgen.  Na passage van de herfststorm zou de wind de noordoosthoek opzoeken en maakte de temperatuur een vrije val. Enthousiast als ik was vertelde ik op school aan iedereen die het wilde weten dat we binnenkort de ijzers konden ombinden. Daarbij besefte ik me eigenlijk niet dat dit soort temperaturen in december, januari of februari inderdaad voldoende waren voor de vorming van een mooie ijslaag, maar dat dat in de herfst natuurlijk allemaal wat minder snel zou gaan. Ik was me totaal niet bewust van bodemwarmte en het feit dat water (zeker van grote vaarten en plassen) nog veel te warm was.

Na een paar dagen met ’s nachts lichte vorst en overdag temperaturen nog net iets boven nul, begon de aanvoer van Siberische vrieskou in het weekend van 20 en 21 november pas goed op gang te komen. Terwijl op zaterdag 20 november de Sint en zijn pieten in Gouda aankwamen, viel er af en toe wat ijsregen en sneeuw uit de loodgrijze bewolking. Voor mij al een op en top winterse dag. Toch werd het nog kouder. In de nacht naar de 21ste zakte de temperatuur steeds verder en op die zondag bleef het midden op de dag gewoon 4 of 5 graden vriezen. Er stond een koude oostenwind en zo af en toe viel er wat lichte (mot)sneeuw. 

Op veel slootjes in de jaren-70 woonwijk in het noorden van Gouda waar ik woonde, lag al een laagje ijs. Ik kon de neiging zelfs niet weerstaan om even te testen of het ijs al dik genoeg was. Immers, de lichte sneeuw bleef al mooi op het zwarte ijs liggen. Helaas was het laagje ijs nog niet dik genoeg. Hier kwam ik op een vervelende manier achter, want na een paar harde tikken op het ijs, schoot mijn voet er toch echt doorheen. Bij -5 graden en een snijdende oostenwind was het dan ook geen pretje om met een doorweekte schoen rond te lopen. Snel naar huis dus om andere sokken en schoenen aan te doen en weer volop te genieten van het winterweer.

Na dit enorm koude weekend begon mijn schoolweek met volop winterweer. Maandagochtend vroor het zo’n 6 graden en nog altijd lag de gevoelstemperatuur een stuk lager door de matige oostenwind. Na maandag nam de wind af en werden nog lagere minimumtemperaturen gemeten. Landinwaarts was zelfs sprake van strenge vorst met in Twente en Soesterberg temperaturen van -11 graden. Op een amateur weerstation in het Gelderse Eerbeek werd die werkweek zelfs een keer -13,5 graden gemeten. 

Sfeerbeelden van 28 november 1993. Beelden niet gemaakt van of door auteur. Bron: Youtube, gebruiker gdoeve (locatie onbekend).

Ondanks dat later die week de scherpe randjes er wel vanaf gingen, bleef het koud genoeg om het ijs op slootjes en vijvers steeds wat verder aan te laten groeien en uiteindelijk kon er op veel plaatsen geschaatst worden. Iets dat ik al ruim van tevoren bij al mijn vriendjes op school en zelfs tegen de docenten had verkondigd. Dat ik achteraf gelijk kreeg was een toevalstreffer, maar velen namen mijn weerkundige kennis vanaf dat moment een stuk serieuzer!

Aan het einde van de maand begon zachtere lucht op te dringen, maar Koning Winter had nog een laatste verrassing. Op de laatste novemberdag was het bewolkt en in de loop van de middag begon er wat ijzel, ijsregen en later ook sneeuw te vallen. In de avond zette de sneeuwval echt door en kwam er een laagje sneeuw van ongeveer 2 cm te liggen. In mijn archief heb ik nog een krant uit die tijd liggen en daarin las ik dat het die avond erg druk was op de Nederlandse wegen met in totaal een filelengte van 120 km volgens de verkeersdienst in Driebergen. Een hoeveelheid waar we vandaag de dag zelfs bij heel rustig weer al gemakkelijk overheen gaan.

Op 1 december, de eerste dag van de meteorologische winter, was het ook nog volop winter. De dooi had moeite om bezit te nemen van ons land en dus kon ik die dag in een besneeuwde woonwijk voor de laatste keer na schooltijd de ijzers onderbinden. In de avond trok de wind aan en begon de temperatuur echt op te lopen. De volgende dag was het een sombere winterdag met een maximumtemperatuur van zo’n 10 graden. Toch kwam in februari de winter nog even goed terug en kon ik later die winter nogmaals de schaatsen onderbinden. 

Al met al een boeiende novembermaand, maar een paar jaar later sloeg de winter pas echt goed toe en zo heb ik nog mooie herinneringen aan de winters van 1996 en 1997. Misschien dat ik daar binnenkort ook nog eens op terug ga blikken.

Door: Alfred Snoek, meteoroloog bij Weerplaza