Lange koude periodes worden schaars en dat heb je toch echt nodig voor een Elfstedentocht. Vroeger kon er na een kortere vorstperiode vaak al gereden worden maar tegenwoordig is het een stuk moeilijker om de ijsvloer overal goed te krijgen. Dit heeft onder andere met scheepvaart en gemalen te maken, die niet zomaar even overal stop gelegd kunnen worden. 

Daarnaast is de Elfstedentocht natuurlijk veel groter geworden. Ging het bij de eerste tochten om een paar honderd man, tegenwoordig willen er duizenden mensen starten. Tijdens de laatste drie Elfstedentochten in 1985, 1986 en 1997 kwamen er iedere keer ruim 16000 rijders aan de start.

In Nederland hebben we een maritiem klimaat. Dit betekent voor ons land dat de Noordzee een belangrijke rol speelt in ons weer. Een zuidwestelijke stroming overheerst en onze winters zijn vaak vrij zacht.

Voor een lange koude periode moet het stromingspatroon in de atmosfeer helemaal om. Een krachtig hogedrukgebied is noodzakelijk boven Scandinavië en een oostelijke stroming moet koude lucht aanvoeren uit Rusland. Deze luchtdrukverdeling moet dan weken aanhouden waardoor het ijs kan aangroeien tot veilige dikte.

Een dergelijke situatie is de komende jaren zeker niet uitgesloten, maar de kans wordt steeds kleiner. Vrijwel alle Elfstedentochten zijn verreden na een vorstperiode van minimaal twee tot drie weken met daarin ook matige tot zware vorst. 

Voor zo’n lange vorstperiode heb je de meeste kans eind januari of februari als we al wat dieper in de winter zit. Het mooiste scenario is dan dat je al een vorstperiode hebt gehad waardoor de kou al in de grond zit. Na die periode moet het niet al teveel opwarmen. Vervolgens moet het dan in een tweede lange vorstperiode gebeuren. 

Het liefst is die tweede periode ook een periode met weinig wind waardoor het ijs makkelijk en gelijkmatig kan dichtvriezen, ook op de grote wateroppervlaktes want windwakken willen we natuurlijk niet.

De laatste Elfstedentocht werd ruim 20 jaar geleden gereden. Om precies te zijn op 4 januari 1997. Het was een barre tocht met met de hele rit lichte tot matige vorst en 5 tot 6 Bft wind. De gevoelstemperatuur lag vaak rond -15 graden. Het was de zwaarste tocht sinds de legendarische rit in 1963 toen veel deelnemers uitvielen.

In 2012 kwam er bijna een Elfstedentocht. Er was een lange vorstperiode in februari na twee zeer zachte wintermaanden daarvoor. Op basis van de temperaturen was de verwachting dat de Elfstedentocht door zou kunnen gaan, maar er waren helaas diverse andere spelbrekers. Zo viel er bijvoorbeeld flink wat sneeuw aan het begin van de vorstperiode toen het ijs nog dun was. Ook bleef het vaak hard waaien waardoor windwakken niet dichtvroren. UIteindelijk werd niet overal op het parcours de vereiste ijsdikte bereikt en kon de tocht der tochten niet doorgaan.