Waarom kleuren de bladeren in de herfst?

Waarom kleuren de bladeren in de herfst?

Raymond Klaassen
Raymond Klaassen
Raymond Klaassen 3 november 2023 06:00 uur
Laatste update: 4 november 2023 12:13 uur
Waarom kleuren de bladeren in de herfst eigenlijk en vallen ze niet gewoon op de grond? De afname van het daglicht is de belangrijkste reden.

Wat een schoonheid: herfstkleuren

Voor veel mensen is de herfst het mooiste seizoen om te scharrelen in de bossen. En dan met name de periode als de bladeren prachtig verkleuren en de bladertooien bontgekleurd zijn.

Lang niet alle bomen hebben bladeren die verkleuren. Sterker nog de meeste bomen laten hun bladeren gewoon vallen met hun grotendeels groene kleur. Op de grond teren deze bladeren dan verder weg. 

Vocht, temperatuur maar vooral licht zijn bepalend

Er zijn meerdere factoren die een rol spelen bij het verkleuren van de bladeren. Temperatuur, neerslag en de toestand van de bodem bepalen deels hoe snel en hoe sterk bladeren verkleuren, maar de belangrijkste factor is licht.

In de herfst worden de dagen steeds korter. De periode dat de zon boven de horizon staat is korter dan de periode dat de zon onder de horizon staat. Het is dus steeds langer donker en dat merken de bomen. Belangrijke processen die zich in de boombladeren afspelen zijn afhankelijk van licht. Als er minder licht beschikbaar komt starten er andere processen en chemische reacties in de boom.

Een van de gevolgen van deze reacties is dat er op de aanhechting van het blad en de tak een kurkachtig materiaal ontstaat dat geleidelijk het zo dik en hard wordt dat het de vaten en nerven afsluit van de tak naar het blad.

Hierdoor wordt als het ware de 'keel' van het blad langzaam dichtgeknepen en komen er steeds minder nieuwe voedingsstoffen in het blad. Ook de watertoevoer naar het blad wordt afgesneden en zo sterft het blad langzaam af.

Twee gedachten

Tijdens deze teloorgang hinkt de boom als het ware op twee gedachten. Enerzijds probeert de boom toch zijn best te doen om zijn bladeren met de al aanwezige voedingsstoffen te behouden en anderzijds wil de boom overschakelen naar de winterstand, om zo de winter te kunnen overleven.

En dus gebeurt het allebei. De boomsappen kunnen door het kurk noodgedwongen niet meer naar de bladeren en blijven in de stam zodat de boom kan overleven.

De boom gaat ook het chlorofyl afbreken dat in de bladeren zit. Hierdoor komen voedingsstoffen vrij die voor de boom van levensbelang zijn. Chlorofyl is ook het pigment dat de bladeren hun groene kleur geeft en noemen we ook wel bladgroen. Het groen vervaagd nu en de kleuren geel en rood worden zichtbaar.

De bossen in Noord-Amerika zijn beroemd om hun kleuren in de herfst en trekken duizenden toeristen.

Geel en rood

De gele kleur wordt veroorzaakt door de carotenoïden. Dit pigment is altijd aanwezig in de bladeren, maar wordt normaal gesproken gemaskeerd door de groene kleur. De rode kleur is een heel ander verhaal.

Rode anthocyanen worden juist aangemaakt in de herfst. In de andere seizoenen zijn deze kleurstoffen niet aanwezig. Wetenschappers zijn er nog niet helemaal over uit wat nu precies de reden is dat een boom energie gaat steken in het aanmaken van een rode kleurstof op het moment dat er al zoveel processen gaande zijn in een boom. Toch gebeurt er in de natuur niets voor niets en  wetenschappers denken dat de rode kleur van de bladeren beschermend werkt voor de boom. Kou en de soms felle zon kunnen de boom beschadigen als die ook druk bezig is met de transitie naar de winterstand.

Andere wetenschappers houden het er op dat de rode kleur insecten afschrikt waardoor de bladeren niet worden aangetast of dat het rood juist vogels aantrekt om zaden en vruchten te verspreiden. Wat ook de reden is, het ziet er in ieder geval prachtig uit.

Beste weer voor een kleurrijke herfst

Hoe de boom ook zijn best doet, uiteindelijk worden de bladeren bruin en vallen ze op de grond. Wanneer dit gebeurt is afhankelijk van de weersomstandigheden.  De meest kleurrijke herfst kunnen we verwachten na een nat groeiseizoen dat gevolgd wordt door een vrij zonnige herfst met koude, maar geen vorstige nachten. Vorstnachten zijn voor de bladeren funest net zo goed als een storm waardoor bomen versneld hun blad verliezen.

De afgelopen jaren hebben we in Nederland  vaak een zeer droog groeiseizoen gehad. Ook dit is desastreus voor de bladertooien. Bomen gaan na een droge zomer al snel in de winterstand en verliezen dan vroeg in de herfst al hun bladeren, voordat de prachtige kleuren aan bod zijn gekomen.

Herfstkleuren in beeld

Neerslagverwachting Harmonie

Bekijk hieronder de neerslagverwachting van het Harmonie weermodel voor de komende 48 uur. Meer weerkaarten bekijken doe je op I'm Weather

Files en vertragingen