Een hoogtelaag is een lagedrukgebied met behoorlijk lage temperaturen op grote hoogte in de atmosfeer. Daarom wordt het ook wel een koudeput genoemd. Ze zijn op de weerkaarten op zeeniveau niet of nauwelijks te herkennen. Op 850 hPa (1,5 kilometer hoogte) en 500 hPa (5,5 kilometer hoogte) zijn ze juist heel goed zichtbaar als een bubbel met lagere temperaturen vergeleken met de omgeving.

Vaak trekt een hoogtelaag over warmere lucht, waardoor de opbouw van de atmosfeer ook nog eens onstabiel wordt. Dat betekent dat de temperatuur afneemt met de hoogte. Een stijgende luchtbel vanaf de grond blijft dan geruime tijd warmer dan zijn omgeving en kan hierdoor ongehinderd opstijgen.

Dit resulteert in condensatie en de vorming van wolken en uiteindelijk buien of regen. Soms kan een hoogtelaag lang op dezelfde plek blijven liggen wat resulteert in langdurige regen. Daarnaast heeft een hoogtelaag vaak een grillig en onvoorspelbaar karakter, mede door het kleine formaat van dit type weersysteem. 

Eigenlijk is een hoogtelaag een bel koude lucht op hoogte die volledig omgeven is door warmere lucht. Deze bel is vaak afkomstig vanaf het poolgebied en heeft zich afgesnoerd van koude polaire lucht. Op weg naar het zuiden trekt deze bel over warmere lucht op leefhoogte, waardoor de lucht vervolgens onstabiel van opbouw wordt. Door de grote temperatuurverschillen ontstaat condensatie en een sterk aanzuigend effect. Hierdoor blijft de lucht lange tijd op hoogte afkoelen en houdt een hoogtelaag zichzelf vaak meerdere dagen in stand.

Uiteindelijk implodeert een hoogtelaag na meerdere dagen als gevolg van de aanhoudende aanvoer van warmere omgevingslucht. De kern begint na enige tijd alsnog op te warmen en daardoor uit te zetten. Hierdoor daalt de relatief koudere lucht alsnog en droogt deze uit. 

Vaak is een hoogtelaag of koudeput een brenger van (soms onverwacht) slecht weer in Nederland. De lagere temperaturen op hoogte zijn in de lente en zomer vaak aanleiding voor het ontstaan van vele buien of zelfs onweersbuien.

Tijdens de winterperiode is een hoogtelaag niet enorm actief omdat de verschillen tussen de temperatuur aan de grond en op hoogte minder groot zijn. Typisch zijn de hoogtelagen die rondom een Scandinavisch hogedrukgebied vanaf het poolgebied via de Baltische staten naar ons land trekken. Deze trekken retrograad, dat is tegen de gebruikelijke west-oost stroming, naar ons toe en brengen de buien en bewolking vanuit Duitsland. 

Omslagfoto: NASA