Om in detail uit te leggen waar deze uitzonderlijke hoeveelheden neerslag in deze regio’s van Europa vandaan komen zijn zowel de processen hogerop in de atmosfeer als de luchtdrukverdeling op zeeniveau van belang. 

Als we bovenin de atmosfeer beginnen, valt in onderstaande berekening van het Amerikaanse GFS weermodel op dat de temperatuurverdeling op 500 hPa (grofweg 5,5 kilometer hoogte) in het zuiden van Europa gekenmerkt wordt door een gebied met koudere lucht. Dit is een afgesnoerd hoogtelaag. Dit fenomeen wordt in de weerkunde ook wel een koudeput genoemd omdat het gebied met lagere temperaturen als een soort bubbel zich onderscheidt van de omliggende warmere luchtsoorten op hoogte in de weerkaarten.

In dit artikel lees je meer over een hoogtelaag en de kenmerken ervan.

Afgelopen tijd is het in Zuid-Europa extreem droog en warm geweest, met diverse gesneuvelde temperatuurrecords. Omdat de bel met koude lucht nu over een sterk opgewarmd gebied trekt, levert dit een groot temperatuurcontrast op en de atmosfeer wordt onstabiel van opbouw. Simpel gezegd betekent dit dat de temperatuur vanaf de grond bekeken snel afneemt met de hoogte. Stijgende luchtbellen vanaf het aardoppervlak blijven dan continu warmer en lichter dan hun omgeving, waardoor ze net als een heteluchtballon de lucht in schieten. 

Op een bepaalde hoogte raakt de lucht verzadigd en treedt condensatie op. Dit zorgt voor de vorming van wolken en uiteindelijk ook regen- of onweersbuien. De hogere temperaturen dragen er daarnaast aan bij dat de lucht meer water kan bevatten en dat de buien hierdoor ook zwaarder uitpakken vergeleken met bijvoorbeeld het vroege voorjaar.

In het geval van Zuid-Europa heeft de Middellandse Zee een sleutelrol als het aankomt op de toevoer van vocht voor deze buien. De overgang van waterdamp naar waterdruppels zorgt voor het vrijkomen van energie, wat vervolgens als voedingsbron gebruikt wordt voor het verder ontwikkelen van deze buien. Het warme zeewater in deze omgeving zorgt er bijvoorbeeld ook voor dat in het najaar zogeheten medicanes kunnen ontstaan. 

Als we vervolgens het de luchtdrukverdeling op zeeniveau erbij pakken, wordt tijdens dit weekend een lagedrukgebied voor de westkust van Italië zichtbaar: het beruchte Genualaag. De stroming tegen de klok in zorgt ervoor dat ze buien die bij dit weersysteem tot ontwikkeling komen als het ware botsen tegen de westelijke Alpen. Stuwing zorgt ervoor dat er nog meer condensatie optreedt en de buien stevig uitpakken. Het zwaartepunt van de extreme regenval verschuift hierdoor van de regio Emilia-Romagna naar de regio’s Piemonte, Ligurië en Valle d ’Aosta. 

De neerslaghoeveelheden die door de diverse weermodellen worden berekend voor het noorden van Italië lopen echter wel behoorlijk uiteen. Hierboven is de totale neerslagsom weergeven tussen zaterdagnacht en zondagmiddag van het Franse AROME weermodel. Dit model staat bekend om goed te werken in situaties met regen- en onweersbuien. De maximale neerslagsom komt in deze berekening uit op maar liefst 225 millimeter! Het Amerikaanse GFS weermodel heeft een grovere resolutie en is daarnaast minder geschikt voor buiige situaties en hier blijven de waarden steken op een ruime 100 millimeter.

Ongeacht hoe veel neerslag er precies gaat vallen, gaat dit ongetwijfeld hinder opleveren in het heuvel- en bergachtige gebied. Door de rotsachtige bodem kan het water moeizaam de boven instromen en door de hoogteverschillen stroomt het water in rap tempo af naar lagergelegen gebieden. Hierdoor bestaat kans op aardverschuivingen en modderstromen. Bergbeekjes zwellen binnen een schamel tijdsbestek aan om vervolgens buiten hun oevers te treden. Hieronder beelden van afgelopen week.

De droogte van afgelopen tijd werkt ook nadelig om deze enorme hoeveelheden regenwater van dit moment op te vangen. De toplaag van de bodem is dusdanig uitgedroogd dat het moeizaam water kan opnemen. Zodra er veel regen valt stroomt dit over de grond weg en krijgt het niet de kans om het grondwater aan te vullen. De waterstanden van de rivieren zullen de komende tijd een piek vertonen om vervolgens weer terug te zakken naar lage niveaus. Dat betekent ook dat als droogte in de zomer de kop opsteekt, er geen buffer is opgebouwd om op terug te vallen. 

Het regenachtige weer beperkt zich niet alleen tot Italië en ook in Spanje en Griekenland worden komende week buien verwacht. In deze landen worden neerslagtotalen van 50 à 60 millimeter verwacht. Portugal en de zuidoostelijke eilanden van Griekenland zijn de gebieden die de dans een beetje ontspringen. Op de langere termijn lijkt het geblokkeerde stromingspatroon waarbij lagedrukgebieden gevangen zitten boven Zuid-Europa stand te houden, waardoor deze gebieden rekening moeten houden met meer neerslag.

Foto omslag: Adobe Stock / Ole